IES XELMÍREZ I CADERNO DE BITÁCORA CLUB DE LECTURA PALABRAS COMPARTIDAS
Xoves, 27 de febreiro de 2014
Esta tarde xúntanse antes, ás seis en punto (case todas, porque unha quedou durmida e entra apurada un chisco tarde). Hoxe non é para menos: teñen dobre festa. Primeiro toca o clásico, que empeza a ser norma, e ás sete virá ao club Anxos Sumai, a autora dunha das obras escollidas para comentar. Ademais, cando toque A lúa da colleita espérase a Chiru e a Fernando, dous seguidores da novelista de Catoira.
A que chegou tarde senta e comeza a axitación, as que estaban porque xa comentaran algo e se senten animadas, e a que acaba de chegar porque xa non lle dá o corpo e quere falar. Todas queren intervir si, nótanselles as ansias. O dito: non é para menos.
El túnel e Ernesto Sábato. Ano de publicación, 1948, importante o dato para a análise que faremos. Apunta Loli que saíu á luz antes do boom da novela hispanoamericana. Todas somos "relectoras" desta obra e a todas este segundo encontro tráenos novas sensacións.
"Bastará decir que soy Juan Pablo Castel, el pintor que mató a María Iribarne". Así arranca a trama. Devastadora presentación dos dous personaxes centrais. A partir de aquí todo se sucederá nun ritmo vertixinoso e angustioso, que non desmerece para nada o desenlace xa coñecido de antemán.
A brevidade da novela non está rifada coa profundidade dos temas que expón. Non se trata tan só da análise psicolóxica do protagonista a partir da súa obsesión por María, senón do reflexo dunha época, dun sentimento de baleiro, que resulta apremante a fins da primeirra metade do século XX. Os ecos filosóficos revélanse constantemente. Por iso estamos tan emocionadas, e de seguido levantamos a voz.
Empezamos por Juan Pablo, o seu trastorno conmóvenos. O seu desprezo pola humanidade e por si mesmo é contundente. "Pasé una noche agitada (...) siempre he mirado con antipatía y hasta con asco a la gente, sobre todo a la gente amontonada; nunca he soportado las playas en verano. (...); pero, en general, la humanidad me pareció siempre detestable." No entanto, compadecémonos del, da súa soidade terrible. "...esa sensación de estar solo en el mundo aparece mezclada con un orgulloso sentimiento de superioridad: desprecio a los hombres, los veo sucios, feos, incapaces, ávidos, groseros, mezquinos; mi soledad no me asusta, es casi olímpica". Algunha de nós relaciona isto co pensamento de Nietzsche, moi presente, talvez, nas teses de Sábato: a idea da masa e do rabaño mediocre fronte ao superhome ou modelo superior. O nihilismo, a atracción da nada e do suicidio é constante. "Esa resolución de arrojarse a la nada absoluta y eterna me ha deternido en todos los proyectos de suicidio..." O estado de expulsado tan subliñado polo existencialismo como marca distintiva do ser humano: de feito na novela cítase explicitamente a Sartre, e sábese que Camus foi amigo de Sábato e quen o convenceu para que publicase El túnel.
Todas coincidimos en que en Juan Pablo conviven, malamente, dúas tendencias: unha lóxica aplastante e unha necesidade de control, cunha vida interior na que se axitan as paixóns desmesuradamente. Se sumamos a isto a data de publicación da obra, 1948, podemos deducir que tamén Freud e a súa concepción antropolóxica poden ter sido fontes de inspiración para o autor. O cal tamén explicaría o recurso aos soños e a mestura entre amor e morte. "Tengo que matarte, María. Me has dejado solo". E incluso, ás veces, parece o protagonista vivir atormentado coa súa infancia e o recordo da súa nai, proxectada quizais na figura de María e simbolizada, segundo algúns comentarios rastrexados na internet, na escena da fiestra pintada no cadro de Juan Pablo.
María. Con María Iribarne....xa é outra cousa. De defender con brío as distintas visións que temos as lectoras dela pasamos case a tirarnos á cabeza as botellas de auga que están enrriba da mesa (é un dicir, claro). Somos educadas, que se non..... Fernanda e Berta cren que a personaxe feminina da obra representa a madurez de quen sabe de que vai isto da vida e do amor, ou polo menos, da sensación de insuficiencia que traen consigo as relación humanas. Loli e Mª José pensan, porén, que María é egoísta, manipuladora, e tamén amosa un comportamento patolóxico, posto que se recrea en relacións complicadas e de excesiva dependencia entre os seus membros. Muriel e Ana combinan ambas opinións. Sen chegar a ser unha vítima, posto que é demasiado potente como ser humano, e non esquezamos que morre asasinada, si sofre a debilidade dos demais: o primo Hunter, o esposo Allende, o amante Juan Pablo. "Insensato", dille o marido ao pintor cando ten coñecemento da morte de María e antes de suicidarse. Allende é consciente de que sen ela non teñen remisión. Mellor compartida que non posuíla de ninguna maneira.
Nesa muller os varóns da historia intentan paliar a insoportable necesidade, nunca satisfeita, de sentirse amado e comprendido, de non verse no túnel de oscuridade no que pode converterse a vida humana, cando se cata a súa profunda inconsistencia.
Tres apuntamentos máis para rematar, porque Anxos Sumai xa anda polo centro e non queremos facela esperar. A obsesión polos cegos de Ernesto Sábato é recorrente: Allende é cego, e en Sobre héroes y tumbas o autor deixa claro o rexeitamento que lle producen as persoas invidentes. A vaidade e o desprezo pola humanidade, subliñados na visión que sobre ela ten o protagonista, ben poden ser tamén autobiográficos, teses do propio autor que as presenta en boca das súas personaxes. Así mesmo, Sábato aproveita a acción para facer crítica literaria, como ben apuntou Mª José, cando critica a novela de detectives como xénero, e exemplifica nun caso no que o asasino era o propio detective, dedución obtida, paradoxalmente, por este despois de minuciosas inferencias.
Anxos...ou un sorriso que entra na nosa biblioteca. A autora de A lúa da colleita, Anxos Sumai, entorna os ollos cando sorrí e tráenos acougo. Loli fai as presentacións. Nada en Catoira, traballa e vive en Santiago, no Consello da Cultura, colabora na Radio Galega e con grupos de teatro. É unha todoterreo. Ensaios, novelas, obras colectivas, traducións e até escribe letras de cancións de rock. Libros de gastronomía, de arte plástica...e moitas veces premiada: Narrativa Repsol, Arcebispo San Clemente, García Barros, Xornalismo Literario, Escritores Noveis...É toda unha honra tela esta tarde connosco.
Como nace A lúa da colleita? A autora respóndenos sen dubidar. Tiña a idea dunha casa posuída na que ocorrían fenómenos estraños, coma no clásico do cinema Poltergeist. Trataríase dunha persoa que inconscientemente os provocaría sen lembralo despois, nun contexto de intriga psicolóxica. Interesáballe centrar a trama arredor das luces e sombras do ser humano, e de toda a tonalidade de grises que hai entre os dous extremos. Non tiña que ser necesariamente un individuo diagnosticado dalgunha psicopatoloxía, como moitos críticos quixeron ver na novela, senón un ser humano normal coas súas arestas. O problema era que Anxos non daba atopado como darlle forma á súa idea, e de súpeto, nun paseo cara á súa casa, no Obradoiro compostelán, viu unha gaivota branca, fermosa. A ave chamoulle a atención, e cando se volveu viulle un costado ensanguentado... aí estaba a imaxe na que ía encadrar a súa historia: un ser con dúas facianas... Dous anos en proceso de maduración e un mes a tempo completo, vivindo grazas ás vituallas que os de Gadis lle traían a domicilio.
E como escribe? Algunhas xa llo escoitaramos comentar noutras ocasións. Anxos escribe, escribe e logo, dolorosamente, selecciona, criba e desbota. É o seu estilo: isto permítelle acadar intensidade no produto final, dando a sensación de que nada sobra, porque o que posiblemente estaba de máis xa foi previamente eliminado.
Esta marca típica déixase notar especialmente nesta obra. A autora pretendía xerar un aire de irrealidade, a partir dun multiperspectivismo (subliñado por exemplo nos hologramas que ve a protagonista), un cadro impresionista con pinceladas discontinuas, que sembra desconcerto e desacougo no lector, en consonancia coas ausencias e a identidade fragmentada de Beth-Nuria. Anxos, nun ton de tenrura, pídenos desculpas...nos sabemos que esa estrutura de A lúa da colleita é o que consegue a atmosfera que se pretendía. Felicitámola por iso.
Fálanos das personaxes. Sumai confesa timidamente que lle resulta doado crear personaxes. Dinos que é capaz de extraer todo o posible das experiencias vitais, propias ou alleas, e ten capacidade para logo transmitilo. Nada hai que non sexa autobiográfico, conféseno ou non quen escriben.
"Non é estraño que a pequena criatura se manifeste na forma en que as persoas desexan vela. Nin que, se a persoa que a ve pecha os ollos, a pequena criatura desapareza e regrese a ese lugar sen tempo nin formas definidas no que habita".
Beth. Ou Nuria. Ambas as dúas. A Anxos interésalle a muller como lugar de exploración, porque quizais así se explora ela a si mesma. Nuria-Beth, ou a gaivota branquísima e ensanguentada. Nuria quere ser boa, Beth é cruel, pero en compensación (?) Beth ten a potencialidade creadora que lle falta á outra. A xente creativa non teme sacar a súa parte transgresora, pódese permitir o luxo de ir buscar as pulsións negativas. A arte é o camiño da súa sublimación. Nuria, incapaz, sofre, e toma drogas nalgunhas ocasións. Noutras a súa personalidade compulsiva substitúeas por excesivo exercicio físico e nada no mar até case a extenuación. Nuria ten medo ao futuro, e exprésao nos seus contiuos cambios físicos (perruquería, roupa...), síntoma da súa necesidade do control a través do corpo, e da preocupación que ten pola imaxe que proxecta aos demais. Se mantén a raia o corpo, manterá a raia o porvir. Tamén Beth amosa ese desexo de ser dominada: leva a cadea e o colgante que lle regalou Induvina. Pero Beth é a forte. Nuria significa "luminosa" en catalán. Beth é escuridade. A luz e a sombra do ser humano. Os nomes das personaxes nunca se elixen ao azar.
Happy nace porque Anxos necesitaba liberar a tensión que lle xeraba o conflito entre Nuria e Beth. Happy impúxose, quixo ser, logo quixo marchar e morre. Dáballe á música e mesturaba linguas. Vive a contradición da muller que quere e non quere ser nai, porque asume, a contragusto, o tópico da imposición cultural de que se non se é nai non se é muller.
Vidal e Induvina, quizais o síndrome de Dióxenes no primeiro, e o segundo co nome dun famoso italián dos setenta nas revistas do corazón. En calquera caso, están de fondo para que destaquen as femias.
Figuras brillantes sobre un fondo máis opaco. A luz e os espazos son fundamentais en A lúa da colleita. De feito quixéronse reflectir as distintas cores, os xogos de luz. E os escenarios coñecidos e cercanos, como as praias do Carreirón, na Illa de Arousa, ou edificios sitos no Carril ou Vilagarcía reais, ao pé da praia (politicamente incorrecto, aínda que o importante son as vistas), ás veces preséntanse mesturados simpaticamente con elementos doutros lares (o hotel Xiabre inspirado nos hoteis californianos). Muriel apunta que as descricións son as xustas, non cansan, senón que sitúan perfectamente o lector. Anxos engade que, certamente, escolle elementos domésticos para crear o ritmo, que avanza a pesar de parecer, en ocasións, algo estático.
O título da novela ("Harvest Moon") quere expresar o descanso e a paz despois da colleita, do traballo. Lúa chea de agosto, acentuada a cor azul: campos na raia galega de Ourense con Portugal é a foto da portada.
Agora Anxos Sumai non está a escribir nada. Debe desfacerse aínda das personaxes desta novela; está niso e nótao porque empeza a esquecer algúns dos seus nomes. Xa fixo una parada logo de Así nacen as baleas de tres anos, como Nuria. De todos os xeitos algo xa bole na súa cabeza. Será espléndido, aventuramos, e contamos con ela para volver a pasar un rato tan agradable e enriquecedor.
En la orilla de Rafael Chirbes, e O derradeiro libro de Enma Olsen de Berta Dávila espérannos para a próxima xuntanza. E os versos....Boa lectura!
Empezamos por Juan Pablo, o seu trastorno conmóvenos. O seu desprezo pola humanidade e por si mesmo é contundente. "Pasé una noche agitada (...) siempre he mirado con antipatía y hasta con asco a la gente, sobre todo a la gente amontonada; nunca he soportado las playas en verano. (...); pero, en general, la humanidad me pareció siempre detestable." No entanto, compadecémonos del, da súa soidade terrible. "...esa sensación de estar solo en el mundo aparece mezclada con un orgulloso sentimiento de superioridad: desprecio a los hombres, los veo sucios, feos, incapaces, ávidos, groseros, mezquinos; mi soledad no me asusta, es casi olímpica". Algunha de nós relaciona isto co pensamento de Nietzsche, moi presente, talvez, nas teses de Sábato: a idea da masa e do rabaño mediocre fronte ao superhome ou modelo superior. O nihilismo, a atracción da nada e do suicidio é constante. "Esa resolución de arrojarse a la nada absoluta y eterna me ha deternido en todos los proyectos de suicidio..." O estado de expulsado tan subliñado polo existencialismo como marca distintiva do ser humano: de feito na novela cítase explicitamente a Sartre, e sábese que Camus foi amigo de Sábato e quen o convenceu para que publicase El túnel.
Todas coincidimos en que en Juan Pablo conviven, malamente, dúas tendencias: unha lóxica aplastante e unha necesidade de control, cunha vida interior na que se axitan as paixóns desmesuradamente. Se sumamos a isto a data de publicación da obra, 1948, podemos deducir que tamén Freud e a súa concepción antropolóxica poden ter sido fontes de inspiración para o autor. O cal tamén explicaría o recurso aos soños e a mestura entre amor e morte. "Tengo que matarte, María. Me has dejado solo". E incluso, ás veces, parece o protagonista vivir atormentado coa súa infancia e o recordo da súa nai, proxectada quizais na figura de María e simbolizada, segundo algúns comentarios rastrexados na internet, na escena da fiestra pintada no cadro de Juan Pablo.
María. Con María Iribarne....xa é outra cousa. De defender con brío as distintas visións que temos as lectoras dela pasamos case a tirarnos á cabeza as botellas de auga que están enrriba da mesa (é un dicir, claro). Somos educadas, que se non..... Fernanda e Berta cren que a personaxe feminina da obra representa a madurez de quen sabe de que vai isto da vida e do amor, ou polo menos, da sensación de insuficiencia que traen consigo as relación humanas. Loli e Mª José pensan, porén, que María é egoísta, manipuladora, e tamén amosa un comportamento patolóxico, posto que se recrea en relacións complicadas e de excesiva dependencia entre os seus membros. Muriel e Ana combinan ambas opinións. Sen chegar a ser unha vítima, posto que é demasiado potente como ser humano, e non esquezamos que morre asasinada, si sofre a debilidade dos demais: o primo Hunter, o esposo Allende, o amante Juan Pablo. "Insensato", dille o marido ao pintor cando ten coñecemento da morte de María e antes de suicidarse. Allende é consciente de que sen ela non teñen remisión. Mellor compartida que non posuíla de ninguna maneira.
Nesa muller os varóns da historia intentan paliar a insoportable necesidade, nunca satisfeita, de sentirse amado e comprendido, de non verse no túnel de oscuridade no que pode converterse a vida humana, cando se cata a súa profunda inconsistencia.
Tres apuntamentos máis para rematar, porque Anxos Sumai xa anda polo centro e non queremos facela esperar. A obsesión polos cegos de Ernesto Sábato é recorrente: Allende é cego, e en Sobre héroes y tumbas o autor deixa claro o rexeitamento que lle producen as persoas invidentes. A vaidade e o desprezo pola humanidade, subliñados na visión que sobre ela ten o protagonista, ben poden ser tamén autobiográficos, teses do propio autor que as presenta en boca das súas personaxes. Así mesmo, Sábato aproveita a acción para facer crítica literaria, como ben apuntou Mª José, cando critica a novela de detectives como xénero, e exemplifica nun caso no que o asasino era o propio detective, dedución obtida, paradoxalmente, por este despois de minuciosas inferencias.
Anxos...ou un sorriso que entra na nosa biblioteca. A autora de A lúa da colleita, Anxos Sumai, entorna os ollos cando sorrí e tráenos acougo. Loli fai as presentacións. Nada en Catoira, traballa e vive en Santiago, no Consello da Cultura, colabora na Radio Galega e con grupos de teatro. É unha todoterreo. Ensaios, novelas, obras colectivas, traducións e até escribe letras de cancións de rock. Libros de gastronomía, de arte plástica...e moitas veces premiada: Narrativa Repsol, Arcebispo San Clemente, García Barros, Xornalismo Literario, Escritores Noveis...É toda unha honra tela esta tarde connosco.
Como nace A lúa da colleita? A autora respóndenos sen dubidar. Tiña a idea dunha casa posuída na que ocorrían fenómenos estraños, coma no clásico do cinema Poltergeist. Trataríase dunha persoa que inconscientemente os provocaría sen lembralo despois, nun contexto de intriga psicolóxica. Interesáballe centrar a trama arredor das luces e sombras do ser humano, e de toda a tonalidade de grises que hai entre os dous extremos. Non tiña que ser necesariamente un individuo diagnosticado dalgunha psicopatoloxía, como moitos críticos quixeron ver na novela, senón un ser humano normal coas súas arestas. O problema era que Anxos non daba atopado como darlle forma á súa idea, e de súpeto, nun paseo cara á súa casa, no Obradoiro compostelán, viu unha gaivota branca, fermosa. A ave chamoulle a atención, e cando se volveu viulle un costado ensanguentado... aí estaba a imaxe na que ía encadrar a súa historia: un ser con dúas facianas... Dous anos en proceso de maduración e un mes a tempo completo, vivindo grazas ás vituallas que os de Gadis lle traían a domicilio.
E como escribe? Algunhas xa llo escoitaramos comentar noutras ocasións. Anxos escribe, escribe e logo, dolorosamente, selecciona, criba e desbota. É o seu estilo: isto permítelle acadar intensidade no produto final, dando a sensación de que nada sobra, porque o que posiblemente estaba de máis xa foi previamente eliminado.
Esta marca típica déixase notar especialmente nesta obra. A autora pretendía xerar un aire de irrealidade, a partir dun multiperspectivismo (subliñado por exemplo nos hologramas que ve a protagonista), un cadro impresionista con pinceladas discontinuas, que sembra desconcerto e desacougo no lector, en consonancia coas ausencias e a identidade fragmentada de Beth-Nuria. Anxos, nun ton de tenrura, pídenos desculpas...nos sabemos que esa estrutura de A lúa da colleita é o que consegue a atmosfera que se pretendía. Felicitámola por iso.
Fálanos das personaxes. Sumai confesa timidamente que lle resulta doado crear personaxes. Dinos que é capaz de extraer todo o posible das experiencias vitais, propias ou alleas, e ten capacidade para logo transmitilo. Nada hai que non sexa autobiográfico, conféseno ou non quen escriben.
"Non é estraño que a pequena criatura se manifeste na forma en que as persoas desexan vela. Nin que, se a persoa que a ve pecha os ollos, a pequena criatura desapareza e regrese a ese lugar sen tempo nin formas definidas no que habita".
Beth. Ou Nuria. Ambas as dúas. A Anxos interésalle a muller como lugar de exploración, porque quizais así se explora ela a si mesma. Nuria-Beth, ou a gaivota branquísima e ensanguentada. Nuria quere ser boa, Beth é cruel, pero en compensación (?) Beth ten a potencialidade creadora que lle falta á outra. A xente creativa non teme sacar a súa parte transgresora, pódese permitir o luxo de ir buscar as pulsións negativas. A arte é o camiño da súa sublimación. Nuria, incapaz, sofre, e toma drogas nalgunhas ocasións. Noutras a súa personalidade compulsiva substitúeas por excesivo exercicio físico e nada no mar até case a extenuación. Nuria ten medo ao futuro, e exprésao nos seus contiuos cambios físicos (perruquería, roupa...), síntoma da súa necesidade do control a través do corpo, e da preocupación que ten pola imaxe que proxecta aos demais. Se mantén a raia o corpo, manterá a raia o porvir. Tamén Beth amosa ese desexo de ser dominada: leva a cadea e o colgante que lle regalou Induvina. Pero Beth é a forte. Nuria significa "luminosa" en catalán. Beth é escuridade. A luz e a sombra do ser humano. Os nomes das personaxes nunca se elixen ao azar.
Happy nace porque Anxos necesitaba liberar a tensión que lle xeraba o conflito entre Nuria e Beth. Happy impúxose, quixo ser, logo quixo marchar e morre. Dáballe á música e mesturaba linguas. Vive a contradición da muller que quere e non quere ser nai, porque asume, a contragusto, o tópico da imposición cultural de que se non se é nai non se é muller.
Vidal e Induvina, quizais o síndrome de Dióxenes no primeiro, e o segundo co nome dun famoso italián dos setenta nas revistas do corazón. En calquera caso, están de fondo para que destaquen as femias.
Figuras brillantes sobre un fondo máis opaco. A luz e os espazos son fundamentais en A lúa da colleita. De feito quixéronse reflectir as distintas cores, os xogos de luz. E os escenarios coñecidos e cercanos, como as praias do Carreirón, na Illa de Arousa, ou edificios sitos no Carril ou Vilagarcía reais, ao pé da praia (politicamente incorrecto, aínda que o importante son as vistas), ás veces preséntanse mesturados simpaticamente con elementos doutros lares (o hotel Xiabre inspirado nos hoteis californianos). Muriel apunta que as descricións son as xustas, non cansan, senón que sitúan perfectamente o lector. Anxos engade que, certamente, escolle elementos domésticos para crear o ritmo, que avanza a pesar de parecer, en ocasións, algo estático.
O título da novela ("Harvest Moon") quere expresar o descanso e a paz despois da colleita, do traballo. Lúa chea de agosto, acentuada a cor azul: campos na raia galega de Ourense con Portugal é a foto da portada.
Agora Anxos Sumai non está a escribir nada. Debe desfacerse aínda das personaxes desta novela; está niso e nótao porque empeza a esquecer algúns dos seus nomes. Xa fixo una parada logo de Así nacen as baleas de tres anos, como Nuria. De todos os xeitos algo xa bole na súa cabeza. Será espléndido, aventuramos, e contamos con ela para volver a pasar un rato tan agradable e enriquecedor.
En la orilla de Rafael Chirbes, e O derradeiro libro de Enma Olsen de Berta Dávila espérannos para a próxima xuntanza. E os versos....Boa lectura!
Ningún comentario:
Publicar un comentario