CADERNO DE BITÁCORA. Xaneiro 2015

CLUB DE LECTURA                                                                      CADERNO DE BITÁCORA

  IES XELMÍREZ I                                                                         PALABRAS COMPARTIDAS

Xoves, 15 de xaneiro de 2015

 Despois dun Nadal seco e de temperaturas máis ben baixas, que nos animaban a gozar de tardes de lectura na calor do fogar, hoxe chéganos a tan prognosticada cicloxénese "Hermann". Trae consigo unha mañá ventosa, chuviosa, escura e dura, quizais acorde coas lecturas que traemos para este día, pero parece que para a tarde nos dá  unha tregua e podemos chegar ao noso punto de encontro sen maiores incidentes. Saudámonos e felicitámonos o Ano Novo, xa que moitos/as non nos viamos dende o pasado ano, ocupando o noso sitio de sempre para comezar a falar sobre as lecturas feitas durante estas vacacións.

A primeira delas, Futuro Imperfecto, de Xulia Alonso,  é unha autobiografía. A autora escribiu a novela para contarlle á súa filla, Lucía, a historia de amor vivida co seu pai e como chegaran á súa situación que se narra na obra. O que Xulia Alonso quería era que, se ela e o pai de Lucía desaparecían, como consecuencia da terrible enfermidade que padecían, ela non fose crer que a abandonaran. Se, anos máis tarde, creu necesario publicala, foi para axudar as persoas que pasaban por esa cruel e descoñecida enfermidade que viviron moitos e moitas adolescentes durante as décadas de 1980 e 1990

Todos e todas coincidimos en que é un testemuño moi duro, pero pouco comentamos dela, xa que Loli nos dá a sorpresa de que está mantendo conversas con Xulia Alonso coa fin de que acuda a unha das nosas xuntanzas. É un luxo poder contar co autor/a da lectura elixida e coñecer o seu punto de vista, así que pospoñemos os comentarios para a ocasión.

Dedicamos o resto da tarde a falar da segunda novela, El impostor, de Javier Cercas, tan interesante como a anterior e con moito material para discutir.

Impostor : aplícase á persoa que se fai pasar por outra ou que di ter uns coñecementos, capacitación ou cargo que non posúe; mentira :o que non é verdade. Estas palabras repetiranse unha e outra vez ao longo desta novela sen ficción, pois esta  xa a pon o propio Enric Marco, o protagonista da historia. Pero é o protagonista tan impostor como se describe  ou conta, realmente, unha verdade envolta nunha gran mentira? Moitos/as dos/as presentes opinan que tamén pode tratarse dun ensaio. Fernanda e Muriel falan ao mesmo tempo e coa mesma opinión: non puideron co libro. Fernanda sentiuse  molesta pola forma en que Cercas describe a Enric Marco, pois  cre que ás veces vai de sobrado e que debería achegar máis que suxerir; cualifica a súa actitude como de “unha falta de empatía con afán de figurar”.

Muriel cre que non empatizou co libro porque a ela lle faltan referencias históricas ( recordemos que Muriel é francesa); non obstante, dicímoslle que estas  non son necesarias para poder seguir a historia. É certo que ao resto tamén nos impactou, cabreando un pouco nos primeiros capítulos; pero pouco a pouco vaste metendo nesta historia que, como comenta Loli, sabemos dende o principio como remata.

Enric Marco é  un nonaxenario barcelonés que durante case tres décadas se fixo pasar por supervivente dos campos de concentración nazis. Como puido enganar a tanta xente por tanto tempo? Marco contou a falsa historia da súa deportación en infinidade de ocasións, de formas distintas e con  distintas anécdotas, detalles e matices. Pero se observamos a vida deste personaxe vemos que a mentira se remonta mesmo aos comezos da súa vida.

Pode que haxa que buscar na súa infancia o porqué desta forma de actuar. Marco naceu nun psiquiátrico de Sant Boi de Llobregat, onde a súa nai estaba ingresada, polo que nunca gozou dos seus mimo; e ao seu pai non o recorda. O mesmo Marco compara a súa infancia cun relato propio de Dickens. Falto de agarimo, quizais o único que buscou ao longo da súa vida foi sentirse querido, se ben é certo que en calquera lugar en que aparecese tiña que ser el o centro de atención. Enric Marco daba charlas en universidades, ateneos, fogares de anciáns, centros penitenciarios, escolas de adultos e asociacións diversas, pero, sobre todo, en colexios e institutos de ensino secundario; e sempre comezaba o seu discurso da seguinte forma: “Son Enric Marco e nacín o 14 de abril, Día da República"; nese momento contaba a súa primeira mentira, porque en realidade nacera dous días antes, o 12 de abril.

É moralmente lícito mentir? Loli, Ana e Xosé Ramón comentan esta parte do libro na que ,Javier Cercas nos recorda que, ao longo da historia, os pensadores dividíronse, respecto a esta cuestión, en dous tipos básicos: relativistas e absolutistas. Faise mención a relativistas como Platón, que na República falaba dunha “ nobre mentira”, ou como Voltaire, que nunha carta de 1736 escribía: "unha mentira é un vicio só cando fai o mal; é unha gran virtude cando fai o ben". Razoan que a mentira non sempre é mala e ás veces é necesaria, ou que a bondade ou a maldade dunha mentira depende da bondade ou a maldade das consecuencias que provoca.

Estamos de acordo?  Pódese mentir piadosamente?  É necesaria a mentira? Está claro que nisto todos/as coincidimos. Cando a mentira nos afecta é algo que non aceptamos, é máis, cando alguén nos mente, pérdese a confianza e non se recupera doadamente,  ás veces nunca se fai. Marco dicía que mentira para resaltar a verdade, pero a súa mentira é sobre algo tan delicado e doloroso para a vida de millóns de persoas que resulta imperdoable .

Coñecemos a través da historia que os superviventes dos campos de concentración nazi se mostraban  reticentes a  revivir a  experiencia sufrida, mentres que a  Marco  parece non  lle ter quedado ningún trauma polo seu paso polo campo de Flossenbürg, onde dixo ter estado internado,   e  nas súas conferencias se mostraba moi falangueiro e encantado de contar a súa historia. Enric Marco sempre se estaba disposto a transmitir o seu testemuño dunha forma moi directa, vvida, sen ningún tipo de sufrimento.

Fotografía  de prisioneiros de Flossenbürg  traballando na canteira de granito. Inaugurado en maio de 1938,  foi o cuarto dos campos de concentración nazis; atopábase en Alemaña, pero moi próximo á fronteira checa, e foi destinado aos prisioneiros clasificados como "asociais" e"criminais", unhas categorís arbitrarias onde tiñan cabida desde homosexuais, prostitutas e alcohólicos até esmoleiros e tamén prisioneiros políticos.	Canta mentira´! Mentiu cando dixo  que, nas noites en que levaban a algúns presos dos barracóns, todos sabían que xa non volverían velos porque o seu destino era a cámara de gas; mais  no campo de Flossengürg  non existía a cámara de gas. Mentiu cando se fixo pasar polo preso 6448 de devandito campo; este número era o dun tal Enrique Moner Castell que estivera realmente preso alí. A coincidencia dos nomes e o comezo do primeiro apelido, serviulle a Marco para modificar o documento no que constaba Castel e, suplantar, así,  ao verdadeiro preso; mais Johannes Ibel, un arquiveiro de renome, negouse a certificarlle que ambos  os nomes coincidían. Mentiu cando pronunciou, no Congreso dos Deputados, en Madrid, un discurso ten emotivo que fixo chorar a algún dos alí presentes. Mentiu, en fin, á súa propia familia. Como se pode vivir con iso?  Foi un gran activista sindical na Confederación Nacional do Traballo (CNT), e foi mesmo nomeado presidente da Asociación Amical de Mauthausen e Outros Campos.

“A  mentira ten patas curtas, por tanto a verdade sempre a alcanza” ; o refrán cumpriuse e, logo de tres décadas, Enric Marco foi desenmascarado.  A  principios de maio de 2005, o historiador Benito Bermejo advertiu á Asociación Amical de Mauthassen  de que o nome do,  nese momento,  seu presidente, Enric Marco, non aparecía nos arquivos de Flossenbürg. 

Antes de finalizar, Ana quere que leamos  un artigo  publicado no Extra de decembro de La Voz de Galicia. O artigo está  dedicado a Mercedes Núñez, a militante comunista galega que se salvou do crematorio nazi,  e unha das  protagonista de “Laura no deserto, a obra do noso querido Antón Riveiro Coello que limos hai agora un ano e que tivemos a sorte de comentar co propio autor .  Quen fala no artigo é Pablo Iglesias, o  fillo de Mercedes, e deixa patente o seu malestar polo libro de Cercas. Pablo, que continúa co traballo de Amical en Galicia, non esconde que lle incomoda a transcendencia desta non-historia: “Non lin o libro de Cercas nin me interesa facelo. Gran parte dos que se interesaron ou se interesan polo tema de Enric Marco non se preocuparon na vida da memoria dos españois nos campos”.  

Aínda que prefire non seguir falando de Enric, nin do libro…, hai unha cita da novela de Cercas que pode servir para explicar o éxito da vida inventada de Marco á hora de concienciar sobre o exterminio nazi: “A realidade mata, a ficción salva”. Iglesias é, con todo,  máis doutro autor, Saramago, ao que citou recientemente, nunha conferencia en San Simón. “Somos a memoria que temos e a responsabilidade que asumimos. Sen memoria non existimos, sen responsabilidade, quizais non merezamos existir”. A militante comunista morreu en 1986, sen coñecer a un dos homes que máis dano fixeron á súa loita.

Para terminar a reunión de hoxe, Loli tráenos unhas cantas historias de impostores que houbo ao longo da historia. É o caso de Frank William Abagnale, “atrápame se podes”,que, durante cinco anos, estendeu cheques falsos, fíxose pasar por piloto de avión e por  pediatra nun hospital, e mesmo tiña un diploma en leis falso; ou o de Christopher Rocancourt, o Rockefeller francés, que estafou a xente de diñeiro facéndose pasar como un membro francés da familia Rockefeller; ou o de  David Hampton, un afro-americano que, como non podía entrar á disco Studio 54, dixo que era fillo de Sidney Poitier e rapidamente deixárono entrar como unha celebridade. Tamén se di que se cada persoa que afirma que estivo a bordo do Titanic  tivese estado realmente, o barco afundiría por exceso de peso antes de partir do porto de Southampton o 10 de abril de 1912.

O que non é ningunha impostura son as lecturas propostas para o próximo mes, Los años de peregrinación del chico sin color, do sempre nomeado nas quinielas para o Premio Nobel de Literatura, Haruki Murakami, e, da nosa terra, A memoria da choiva, de Pedro Feijoo.

Non deixedes de ler.

Á volta do entroido, vémonos.