Madrigal á cibdá de Santiago
Chove en Santiago
meu doce amor.
Camelia branca do ar
brilla entebrecida ao sol.
Chove en Santiago
na noite escura.
Herbas de prata e sono
cobren a valeira lúa.
|
Olla a choiva pola rúa,
laio de pedra e cristal.
Olla no vento esvaido
soma de cinza do teu mar.
Soma e cinza do teu mar
Santiago, lonxe do sol.
Agoa da mañan anterga
trema no meu corazón.
(Federico García Lorca)
|
Xoves, 7 de abril
de 2016
|
Nesta
fría tarde de abril a nova xuntanza que hoxe imos celebrar tenos a todos/as un
pouco alborotados/as. Despois de soñar en máis dunha ocasión con poder realizar
unha ruta literaria con algún escritor dos que nos visitan no noso club de lectura,
por fin a nosa espera deu os seus froitos e os nosos soños, con permiso do
noso querido Calderón de la Barca, fixéronse realidade. Hoxe, cunha das novelas
propostas o mes pasado, Os elefantes de Sokúrov de Antón Riveiro
Coello, podemos partir cara á aventura
trasladando a historia que se narra na novela aos seus lugares reais:
imaxinar os personaxes paseando polas rúas da cidade, sentarnos na cafetaría
onde a protagonista toma habitualmente un café mentres reflexiona sobre o que
está a acontecer, camiñar a través das rúas, prazas, arboredos dunha cidade
histórica co seu casco antigo ou zona monumental que se fusiona co Ensanche ou
zona nova e que non podía ser outra que a nosa Compostela. A moitos/as que
crecemos e vivimos en Santiago de Compostela, fíxonos moita ilusión lembrar
todos os barrios, situacións e anécdotas que van rexurdindo durante a historia
e que mentres a liamos dábanos a sensación de estar a acompañar aos
protagonistas no seu camiñar.
E
chega o momento de comezar a nosa ruta cando unha débil e fina choiva fai acto
de presenza que, lonxe de entristecernos, debuxa nas nosas caras un sorriso
pícaro que nos fai lembrar que na novela, que se desenvolve na época do
Nadal, o frío e a choiva acompañaban aos nosos personaxes case a diario.
Compostela é choiva e a choiva é Compostela, e como di o autor na novela , (páx. 118) “A choiva séntalle de marabilla á
cidade e faina máis radiante. Baixo a choiva a cidade ten unha luz e unha cor
que a fan especial.” Camiñamos baixo os paraugas en dirección ao noso
primeiro punto de referencia, o Barrio de San Lourenzo, comentando Antón
Riveiro as vidas dos protagonistas: Janis, que se gaña a vida coidando vellas
nun piso da praza de Galicia, mentres prepara unhas oposicións para mestra e
Constantino un home que está a realizar un estudo sobre a cidade para unha guía
turística.
Baixamos
por Poza de Bar até chegar á Carballeira de San Lourenzo, que se abre maxestosa presidida no centro por unha fonte de pedra que, se falase, cantas historias
como a de hoxe nos contaría. A choiva dános unha tregua e o ceo dá paso a uns
claros espazos azulados que nos permiten pararnos baixo as árbores da carballeira e
deixar descansar de momento os paraugas. Os que somos oriundos de Santiago
lembramos que a zona na que estamos, e na que se desenvolve gran parte da novela. era unha zona case prohibida naquela época, debido á prostitución e a
marxinalidade que nela se daban, e preguntámoslle a Antón por que elixiu esta
zona e se xa o tema da prostitución o tiña pensado cando ía escribir o libro.
Antón lembra un suceso que lle pasou a el sobre os anos setenta e que quizais
foi o que lle fixo pensar no Pombal, un barrio que non estaba moi ben tratado,
e que hoxe en día é unha zona privilexiada da cidade, como queda reflectida na
novela: (páx 40) “O barrio de San Lourenzo
e o Pombal para min formaban parte do mesmo territorio. Están apegados e agora
son lugares privilexiados da cidade, residenciais, con zonas verdes e o reclamo
de estar a cinco minutos da catedral. Lonxe fica aquela sorte de barrio chinés
no que se concentraba todo o pecado de Compostela…”
Na novela tamén se tratan temas como a crise económica, a educación, o desafiuzamento, a vellez, de feito; Concha, Herminia, Oliva, Antonia, Arsenia, son as anciás que viven xuntas nun piso da Praza de Galicia coidadas por Antía e Janis mentres non lles aparece ningún traballo relacionado cos seus estudos. Pasan as tardes xogando ás cartas, lendo e charlando de todo tipo de temas que mesmo sorprenden a Janis que, até que chegou á casa, nunca se cuestionou o tema da sexualidade nas persoas maiores: (páx 134) “Máis ben pensaba que a certa idade o sexo se converte nunha ausencia ou, no mellor dos casos, nun recordo feliz. Agora sei que non, e chámame a atención a aberta carnalidade que xorde con estes temas.” É esta parte da novela unha das máis importantes para o escritor xa que tivo medo, ao principio, de provocar confusión ao lector con tanto nome e, en moitas das protagonistas, baseouse na súa propia familia para poder describilas.
Saímos
do Pombal e dirixímonos, subindo a rúa das Hortas e cruzando a praza do
Obradoiro, até a Praza da Inmaculada ou da Acibecharía, que debe o seu nome ao
gremio dos acibeches, artesáns típicos de Compostela, e onde facemos unha parada
para deixar constancia fotográfica do noso encontro co escritor, antes de
chegar ao lugar onde quizais se xesta o embrión da novela, onde Janis e
Constantino se coñecen, onde reflexionan sobre o seu día a día e onde se refuxia
a protagonista.
Durante a camiñada Antón revélanos que para el a memoria ten unha especial relevancia nas súas novelas, como deixa constancia xa no seu anterior libro Laura no deserto, de aí quizais que o animal escollido para a portada e o título fose o elefante, porque é un animal cunha gran memoria e intelixencia e uns comportamentos asociados como o dó, a solidariedade, a fidelidade cos membros da súa grei, situacións que tamén se desenvolven na novela. Na primeira parte do libro os recordos do día da morte da nai de Janis están moi presentes: (páx. 69) “A memoria carece de utilidade para as persoas que honramos, pero axuda os que nos servimos dela. Con ela reconstruímonos e con ela consolámonos”.
A
cafetaría A Gramola “é un deses sitios situados estratexicamente na cidade que absorben todo tipo de xente e linguas e fan que
a clientela teña un perfil variable, co rostro sucesivo e fuxidío do viaxeiro.
Con todo, hai algunhas persoas fixas que forman parte da paisaxe”(páx. 31). Sitúase
na Praza de Cervantes, un lugar turístico e cheo de historia. Janis xamais
puido pensar que a súa historia acabase como acaba. O recordo da súa nai, quizais sexa o episodio máis doloroso da
novela, un suceso que se perfila entre
accidente ou suicidio, realmente non queda moi claro ao final da novela,
deixándoa se cabe máis tocada despois do
suicidio dunha das vellas que coidaba. Reprocháballe á súa nai que non lle
escribiu unha nota explicativa que quizais lle axudase a entender o por que o
fixo. Constantino tenta que non se torture máis co tema e tenta explicarlle que
non cre que o suicidio fose tolemia senón unha clarividencia insoportable,
unha liberación. Iso nunca o saberemos.
O
libro podíase resumir como un paseo a través da memoria de Compostela, mesmo
nos lembra feitos, descoñecidos para algúns/as, como a visita de Eva Perón á
cidade e que deixou constancia diso plantando un abeto no centro do Paseo da
Ferradura que se denomina A Perona,
na novela é onde están esparexidas as cinzas da nai de Janis. Tamén están os
versos mencionados ao principio do blogue, de Federico García Lorca, un dos
seis poemas que Lorca escribiu en galego e que se atopan gravados nunha pedra
ao comezo do Paseo dos Leóns da Alameda.
Antón
fai ao longo da novela unha continua homenaxe á cidade, coa súa prosa, as súas
descricións, e nós finalizamos este percorrido de Os elefantes de Sokúrov agradecéndolle
esta marabillosa tarde literaria, xa anoitecendo, e con estas marabillosas
palabras que o autor escribe nun capítulo do libro: (páx. 238) “Hai cidades polas que pasa a historia e outras nas que
fica para sempre. Compostela é unha delas. A esta hora todo, mesmo o pasado, parece
durmir nas cousas. No baleiro estremecido dalgunhas prazas, o silencio é mesto
coma a manta escura e áspera dun vello pergrino que arrastra tras de si o alento
secular dun longo camino”.
Non
podiamos ter mellor peche para este mes das Letras, deixámosvos as
novas lecturas propostas:
Ningún comentario:
Publicar un comentario